Thema 'Improvisatie - het omverwerpen van de hedendaagse machtssodomie' m.m.v. dichter Tangverlossing (sensitieve melancholie), Bram van Dijk, Marianne Kruit en de experimentele groep Hoorus. Presentator Cees-Jan Sierhuis noemt het Zaanse Fluxus poëziefestival, dat plaatsvindt op zaterdag 27 november en opent de bijeenkomst met een gedicht over duinen, zandkorrels en het spel van water en wind. Een melancholische tekst over de schepping van kunst uit steen volgt.

Bram van Dijk uit Amsterdam leest zelfbewuste poëzie over een liefdeservaring, kerstdag en het ontbrekende glazuurgevoel in Afrika. Een gevoelige presentatie eigen aan de adolescent die de poëtische zijde van zijn persoonlijkheid verkent en zijn levensverhaal in verdichte taal probeert te vangen. De iets oudere Marianne Kruit leest introverte, onderzoekende poëzie in eigen vocabulaire en boeit het gehoor door de hechte eenheid van persoon en werk. Bezoeker Paul Hergaarden draagt de symbolistische tekst De dronken boot  van Arthur Rimbaud voor en weet op charmante wijze de barokke metaforen tot leven te wekken. Paul lijkt het te doen om de voordrachtskunst, die door  het gehoor als zodanig wordt gewaardeerd. Daarna wordt een Engelstalige tekst met veel gevoel voor theatrale uitbeelding gepresenteerd.

De groep Hoorus vat het experiment aan met een performance gebaseerd op de tekst Suboptimalisatie  van Vijftiger Bert Schierbeek. Hierna wordt het gedicht Op Zee  van Paul van Ostaaijen gebracht waarbij gitarist Jelle Bouwhuis met glissandi, geproduceerd met behulp van een zogenaamde bottleneck , de toon zet. Dichter-performer Sierhuis gehuld in introspectieve, onbenaderbare ernst wordt effectief ondersteund door trommelslagen op de snaredrums van Nausikaa de Blaauw en het melancholisch geblazen euphonium van Hans Brandjes.

De eigen tekst Angst volgt begeleid door wringende snaren van basgitarist Jan Sierhuis, melodische ondersteuning van gitarist Jelle Bouwhuis, aangevuld met beschouwelijke geblazen tonen van het euphonium. Geheel volgens de gewoonte van performer CJS wordt er eveneens geïmproviseerd op basis van een losse tekst uit een boek of tijdschrift; dit keer een passage over de geschiedenis van de Roma's, de slavernij die in Roemenië tot 1864 bestond en de jacht op zigeuners door de Spaanse inquisitie. Handig wordt voortgebouwd op het thema. Het gehoor krijgt de suggestie in de toekomst, door een kleine kanteling van het lot, wellicht tot een bedreigde groep te gaan behoren die net als de Romazigeuners als tweederangsburgers wordt
 beschouwd.

De performer neemt een activistisch-emancipatoir standpunt in en komt op voor de underdog  waarbij het ideaal de krachtige stellingname moet legitimeren. Dit lijkt ook wel op de retoriek van de kraakscene na de roerige jaren tachtig. Aan het door het publiek te complementeren gedicht over de 'hedendaagse machtssodomie'  kleeft eveneens de sfeer van onvolwassen rebellie zonder een hogere zaak. Het is bezoeker Paul Hergaarden die het lef toont om met de tekst aan de slag gaat en er kritiek op het klakkeloos voor waar aannemen van berichten uit de media aan toevoegt: Hij pleit voor een kritisch individu dat zich niet door de promotionele leus van het systeem een rad voor de ogen laat draaien.

Het is geen slecht idee om de taalcreativiteit die tijdens een literaire avond wordt opgewekt in dienst te stellen van een gedachte over de relatie tussen individu en maatschappij. Een sfeer van 'oudbakken' activisme haalt echter het niveau van de bijeenkomst naar beneden. Het risico van al te vrijblijvende geïmproviseerde bijdragen maakt ruimte voor meligheid, balorigheid en decadente nietserigheid. Ontsporing dus. Een verschijnsel dat maar al te vaak optreedt bij poëziebijeenkomsten in het margecircuit of  bij zelfgeorganiseerde evenementen in het plaatselijke jongerencentrum.

Na de Romatekst wordt het thema 'Angst' verder uitgebouwd tot angst in het persoonlijk leven. Het laatste stuk vrije improvisatie verrast het gehoor met instrumentaal geluid van sopraansax, gitaar en euphonium in afgewogen samenspel. Het duurt enige tijd tot de dichter invalt met zijn persoonlijke, overpeinzende tekst met melancholiek gevoel over de absurditeit van het koesteren van lege platenhoezen, de te vullen leegte, een oproep om nu eens te doen waar je zin in hebt - nog steeds de gekoesterde belofte van de vernieuwing van jeugd, de originele schepping - zwartgebakken pizza's, het landschap van de geïmproviseerde muziek, de ultieme stemming, CJS met opengevouwen platenhoes als een soort mijter op zijn hoofd. Vanuit onpeilbare lyriek naar chaos en tot slot balorigheid, betekenisloosheid, de 'katharsis' waaraan blijkbaar behoefte is, ontwaarding van alle waarden en conventies waarbij de act op het podium als voertuig dient om een vrijheid te bereiken die past bij een dergelijke geestestoestand. De happening van de jaren zestig opnieuw tot leven gewekt. De illusie van een magisch, vrij moment dat achteraf nauwelijks te beschrijven valt. Een soort ontgrenzing of grensoverschrijding die kortstondig als bevrijding ervaren wordt. De climax van de poëzieavond ! 

John Epke strooit pagina's uit een boek over tuinieren in het rond. Vrouwe Justitia wordt uitgebeeld door een persoon met een emmer over het hoofd. Meligheid alom. Dan is er een kwartier pauze. Hierna begint CJS  zijn voordracht  met de pakkende poëtische oneliner  'Als jij dan zoveel diepgang hebt mag ik jou dan niet uitwonen ?'

Dan is het tijd voor donkere poëzie van een Rasputinfiguur met zwarte bril gekleed in lange zwarte mantel die uit een groot boek zijn onheilstekst voorleest. Tijdens de voordracht blijkt dit echter de duistere knecht van de dichter zelf te zijn; Ferry Sikkens die optreedt in een 'historisch' kostuum met bloemmotief, witte bef en pofmouwen. Deze weet met scherpe analyse zijn eigen levensblues te ontleden en brengt zijn tekst op zelfbewuste wijze met gevoel voor communicatie naar het publiek. Het talent voor zang en gitaarspel is duidelijk wat minder groot. Er rest een karikatuur van een theatraal bedoeld personage. Ook hier een licht-decadente sfeer. Was de hele act een uit de hand gelopen grap ? Zijn er door de optredenden wellicht roesmiddelen gebruikt ?

Tot slot is organisator Cees-Jan Sierhuis weer aan het woord. Deze legt zijn bewustzijn in een beschouwelijke tekst over een aangespoelde fles. Een nummer uit het basisrepertoire van de performer waar behoorlijk aan getrokken moet worden om de tekst ook te laten aanspreken bij het gehoor. Er is het risico dat het gehoor mentaal afhaakt door de overdaad aan poëzie en de ontregeling van de improvisatie die uitmondt in een happening. CJS heeft profijt van de door hem gevolgde theatercursus: Hij legt adequate accenten bij de getimede voordracht van zijn tekst. Het scherpslijpen van de tekstbehandeling is noodzakelijk voor het brengen van een overtuigende act. 'De Kleine Wind'  zou zich kunnen ontwikkelen tot een broedkamer van voordrachttalent als de organisatie in staat is voorbij de eigen kring te kijken en steeds nieuwe mensen op het podium weet te brengen.

Tijdens de derde editie van het evenement Picknick & Poetry, gehouden op een locatie in de Castricumse duinen, pakte de organisatie flink uit met een stevige line-up van dichters die het selecte gezelschap aanwezigen zeker konden boeien. De landelijk bekende Rotterdamse dichter Daniël Dee bracht zijn moderne romantische bespiegelingen met een eigen kijk op het leven van alledag waarbij het gaat om speelse, verrassende associaties en het gebruik van een wisselend perspectief. Het gedicht als taalbouwwerk, opgebouwd volgens eigen logica. Veteraan Pom Wolf - gekend poetryslam-jurylid - dook diep in zijn gevoelige, maatschappijkritische lyriek waarin het spanningsveld tussen het gekwelde individu en het altijdwrede compromis van het collectief speurbaar is.

Zaankanter Rob Vos - organisator van het Fluxus-poëziefestival - benutte zijn dramatisch-theatrale talent om met een minimaal gebruik van taal een stemming over te brengen op zijn gehoor. Met doeltreffende inleving wist hij eveneens een omvangrijke tekst van Shakespeare tot leven te wekken. Chapeau ! John Epke koos voor de theatrale onemanperformance, begeleid door een montage van klank en muziek. Vlotte tekstbehandeling ging gepaard met expressiviteit via treffende gebaren en lichaamstaal. Epke, in de rol van poëtische acteur of clown zocht nadrukkelijk contact met zijn gehoor. Daarin is hij met deze act zeker geslaagd.

Mystery-guest, niet vernoemd in het programma, is de Alkmaarse kunstenares en dichteres Agatha Bekker, die haar eigen surrealistisch decor naar de openluchtoptreedplek meeneemt. Met krachtige stem brengt zij gedichten uit meerdere fasen van haar leven die getuigen van een diep gevoel en scherpzinnige observatie. Opvallend daarbij is de verwevenheid met het eigen levensverhaal. Annemarie Kuster, sinds enige tijd lid van Dichterskring Alkmaar, brengt poëzie waarin de verwerking van gevoelens centraal lijkt te staan, waarbij lichtvoetige fantasie soms een glimlach wekt. Ook voor Kuster is het schrijven van poëzie een ontdekkingsreis waarbij ze de identiteit van zichzelf en de ander onderzoekt. Opmerkelijk zijn de kunstzinnig vormgegeven boekjes waarin ze haar verzen presenteert.

Organisator Kees-Jan Sierhuis (dichterskring Zaanstad) treedt naar voren met eigen werk waarin een moeilijke omgang met de menselijke staat van zijn een centraal thema lijkt te zijn. Onderwerpen als milieu en gezond leven worden met ironie benaderd. Sierhuis leest ook gedichten van de Vijftigers Schierbeek en Lucebert die enige vervreemding opwekken vanwege associatief gebruik van taal. Wellicht is de dichter uit op een rebelse benadering van zijn gehoor en streeft hij ontregeling van de zintuigen en het verstand na. Probleem van deze aanpak is dat er na de chaos van de ontregeling ook weer perspectief, betekenis en schoonheid moet zijn omdat het dichterlijk streven anders blijft steken in nihilisme. Hoorus presenteert zich als experimentele groep waarin poëzie wordt omlijst met alternatieve muziek. In de openlucht bij P&P komt het concept niet helemaal uit de verf: Er is te weinig samenhang tussen de muziek en de voordracht van de tekstdichter. De instrumentalisten produceren hun eigen geluid maar de wisselwerking met de poëzie schiet tekort. Het kan zijn dat de groep last heeft van de open ruimte waarin het moeilijk is om de juiste volumebalans tussen stem en instrumenten te bereiken.

Annemarie Kuster

Rob Vos

Â

Op het eind van het overladen programma is er eigenlijk geen tijd meer voor een jamsessie. Wellicht is het verstandig om bij een volgende aflevering van het evenement wat eerder in de middag te beginnen, enige pauzes in te lassen en voor muzikale intermezzo's te zorgen om te voorkomen dat het gehoor teveel wordt vermoeid door aaneengesloten voordrachten van dichters. Het Picknickidee komt ook beter tot zijn recht als er meer tijd genomen wordt. Een strakkere planning waarbij dichters tien minuten spreektijd krijgen en muzikale intermezzo's een kwartier mogen duren kan ook bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van het evenement. Dit vraagt dan weer een actievere rol van de presentator. De losgeregelde bijeenkomst zal dan toch enigszins ingekaderd moeten worden.


Felix Hogeboom.